Pag-Atiman Ug Paghigugma Sa Atong Lingguwahe

“Andrianiko ny teniko fa ny an’ny hafa koa feheziko” mao kini ang Malagasy nga panultihon (Malagasy ang lingguwahe sa Madagascar). Ang buot niining ipasabot: paningkamotan nako ang pagtuon sa sinultihan sa akong nasud una ako maningkamot sa pagtuon og langyaw nga pinulongan. Sa laing pagkasulti, gipabilhan ko ang akong sinultihan sa dili pa nako hatagan og bili ang langyaw nga pinulongan. Mas klaro, gihatagan nakog prayoridad ang akong lumad nga pinulongan.

Nakahibalo kita nga kining kaguol nga realidad ang komon nga problema sa tanang mga nasud sa kalibutan: daghang mga tawo ang masayop kon mag-istorya sila sa ilang kaugalingong sinultihan pero dili sila masayop kon mogamit sila og langyaw nga lingguwahe. Gitun-an nila ang langyaw nga pinulongan ug gilikayan ang paghimo sa gamay nga sayop, sila nag-amping ug kanunay nag gahin og oras ug salapi aron mahibal-an kini nga sinultihan sa langyaw apan walay kabalaka bahin sa pagpaningkamot sa hustong pagsulti sa ilahang kaugalingong sinultihan. Unsa man ang rason? Sa panahon karon, dunay usa ka dakong problema usab: Atong gigamit ang mga bag-ong pulong nga wala sa diksyonaryong lingguwahe. Ato usab nga gigamit ang mga sayop nga tudling, ekspresyon nga dili husto sumala sa gramatika nga mga lagda. Mao nga ang “sosyal media” usa ka tinubdan sa tanang kasayop. Naghisgot dinhi mahitungod sa kapeligrohan sa mga “Sosyal Network” nga nag-impluwensya kanato sa pagkaguba sa kaugalingon natong pinulongan. Kinahanglang mamalandong ug maghatag kitag importansya sa pagbasa.

Kasagaran, adunay pipila ka mga tawo nga natingala ug dili kombinsido, mangatawa pa gani ang uban kon modesisyon ang usa ka tawo sa pag-espesyalisar sa lokal nga pinulongan. Bugalbugalan niya sila tungod sa iyang pinili nga pagtuon sa unibersidad. Nalibog sila ug dili sila kombinsido kay para kanila katingad-an gyud nga paminawon ang lumad nga mamumulong ang larino na sa iyang kaugalingong pinulongan mohimo sab ug halapad nga pagtuon sa maong pinulongan. Atong nahinumduman nga adunay duha ka kalahian sa pinulongan nga giila sa Pranses nga tulo (pamilya, katilingban ug akademik nga sinultihan): usa ang kolokyal nga pinulongang gigamit sa katilingban ug ikaduha ang gramatikang pinulongan nga gigamit sa mga manunulat sa mga libro ug sa mga pakigpulong. Gitawag usab namo nga lawom nga lingguwahe.

Daghang mga batan-on karong adlawa ang nangandoy nga mahimong inhenyero, piloto, tig-ihap sa bangko o sa mga opisina, sekretaryo/a, doktor…apan pipila lamang ang nagdamgo nga mahimong lingguwista ug manunulat. Ang pinakadako nga komon nga problema sa atong katilingban sa kalibutan karon mao ang pagtuis sa pinulongan pinaagi sa pagsagol sa lain-laing mga pinulongan. Daghan sa mga bokabularyo sa langyaw nga pinulongan ang mipuli sa mga bokabularyo nga nahimong bag-ong sumbanan nga gidawat sa katilingban. Tungod niini, nawala ang bili sa atong pinulongan ug nawala usab and pagka-orihinal niini. Ang misyon sa mga lingguwista mao ang pagmata kanato nga mamalandong kita aron makaamgo sa atong kaugalingong pagkaguba.

Salamat sa Davao Catholic Herald Newspaper, sa Basta Magazine sa “Facebook” ug usa ka “website” Binisaya.com/cebuano nga naningkamot sa paghatag sa orihinal nga bokabularyo ug ekspresyon sa Bisaya nga ang katilingban nagsugod sa pagbaliwala ug nga kanunay nagdala kanato balik sa orihinalidad. Atong sulayan ang pagsulod sa mga panid sa “Facebook” ug pagbasa sa mga publikasyon ug komento, atong makita nga ang mga “facebookers” naggamit sa 50% sa mga pulong gikan sa ubang mga pinulongan sama sa “English”. Usa ka pananglitan, daghang mga tawo karon ang ibaliwala ang pag-ihap sa orihinal nga numero sa Bisaya/Cebuano.

Alang kanako, sa pagtapos sa akong pagtuon ug Bisaya/Cebuano sulod sa duha ka bulan sa MILC nga eskwelahan didto sa Talomo siyudad sa Dabaw sa lingguwaheng Tagalog ug Cebuano, ang akong paggraduwar sa pinulongang Bisaya naghatag kanako ug dakong kalipay ug akong gipasalamatan ang tanang mga tawo nga naghatag kanakog kahigayonan nga matun-an kining maong damgo. Mapasigarbuhon kaayo ko nga makasulti na usab ug bag-ong pinulongan, isip usa ka mahigugmaon sa pinulongan. Ang Bisaya nahimong akong ikapitong lingguwahe ug sa dili madugay, mahimong Tagalog ang akong ikawalong sinultihan. Nagpasalamat ako sa Dios sa paghatag kanako niini nga bokasyon isip usa ka lingguwista nga gusto karon sa katilingban ug sa simbahan. Nagpadayon gihapon ko sa pagpaningkamot aron matuman ang akong damgo sukad sa akong pagkabata nga mahimong polyglot.

Mga igsoong estudyante ug mga higalang batan-on, pangitaa ang bokasyon para mahimong manunulat ug lingguwista. Bantayi ang atong lingguwahe ug ayaw’g gub-a ang atong pinulongan kon magsulat kita ug mensahe sa sosyal media. Ayaw’g katapul nga mubasa og libro ug magasin. Sigurado nga mas lami gyud ang pagkatulog, nindot usab ang salosalo apan mahimo nga atong sakripisyohan ang atong isip sa panahon. Hinumdumi kini, ang tanang pinulongan sa kalibutan nahimong sagrado sumala sa panghitabo sa Pentekostes sa dihang ang mga tinun-an ni Jesus nakadawat ug balaang Espiritu ug misulti sa lainlaing pinulongan (Act 2, 4).

Supakon nato kining mga kasayop. Hunahunaa ang pinulongan isip atong garbo nga nagpaila sa atong pagkatawo. Kinahanglang atong ampingan kining sinultihan. Sukad karong adlawa, pagpalit na ug libro ug dili kanunay pagkaon. Atubangan sa mga kaguol nga realidad, sa kagguba sa pinulongan, atong ihatag ang panahon para magsupak kita niadtong kasayop aron malikayan kining dili maayo nga mga bisyo ug mga batasan. Wala kitay ikapasigarbo sa atong pagkatawo kon dili kita mahigugma sa kultura ug pinulongan sa atong nasud. Usahay, wala kita magtagad sa atong pagsulat o pagsulti sa atong pinulongan. Wala nato nahibal-an ang importansya sa pagbantay sa lingguwahe.

Sa katapusan, namulong ko sa ngalan sa tanang mga estudyanteng nakagraduwar miaging Huwebes Hunyo 15, daghang salamat sa mga tawong nagpaluyo sa among pagtuon sa Bisayang lingguwage. Ilabi na ang among espesyal nga pagpasalamat kang Arsobispo Romulo G. Valles, D.D. ug sa iyang mga kaubang kaobispohan ug mga pari tungod sa ilahang maayong pag-abi-abi ug pagtugot kanamo sa pagpuyo sa Dabawng artsidyosesis; ilabi na pod sa mga kura paroko ug sa ilang mga kaubang pari sa nagka lain-laing parokya nga nag-abi-abi kanamo sa panahon sa pagskwela. Salamat usab sa mga staff sa MILC nga eskwelahan ilabi na kang Padre Reiner PRANKE, ang Direktor ug sa iyang mga kaubang magtutudlo. Nagpasalamat kami sa tanang mga tawo nga mitabang kanamo ug kinsa kadtong nalimtan sa paghisgot. Ang Dios na ang mobalos sa inyong kaayo. Iapil ninyo kami sa inyohang mga pag-ampo ilabi na sa pagpadayon sa amohang misyon dinhi sa Pilipinas. (Fr. Timothee Ndianomby, CSSp)